50 zł Skarby Stanisława Augusta – Aleksander Jagiellończyk

Skarby Stanisława Augusta – Aleksander Jagiellończyk

Jedenasta moneta serii przedstawia Aleksandra, czwartego syna Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, wielkiego księcia litewskiego od roku 1492, króla Polski od 1501. Koronacja Aleksandra przywróciła unię personalną polsko-litewską. Królowi temu zarzucano nieskuteczną politykę zagraniczną, uleganie możnowładcom i złą gospodarkę królewskimi dobrami i skarbem. Na rewersie monety oglądamy przeniesione z medalu popiersie króla w lewym profilu (według obrazu Marcella Bacciarellego). Na głowie król nosi beret ze strusim piórem, odziany jest w futrzaną szubę, a pod nią ma kaftan, na którym wisi łańcuch z zawieszeniem. Na awersie monety czytamy, nieznacznie skrócony, tekst z rewersu medalu (w tłumaczeniu): Czwarty z synów Kazimierza, pod jego patronatem kanclerz Łaski zebrał prawa i ogłosił drukiem. Umarł w Wilnie Roku Pańskiego 1506, mając lat 45, panowawszy lat 5, dnia 19 sierpnia. Aleksander, urodzony w 1461 r., z woli ojca został wyniesiony na tron Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1492 r.; królem Polski obrano wówczas jego starszego brata Jana Olbrachta, przez co na 9 lat zerwano unię personalną polskolitewską. Po wstąpieniu Aleksandra na tron polski w 1501 r., aktem podpisanym w Mielniku, unia została przywrócona. Jako wielki książę litewski, a potem król polski, Aleksander bez powodzenia toczył wojny o wschodnie obszary Litwy, ostatecznie utracone w 1503 r. na rzecz Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. W 1495 r. poślubił Helenę, córkę księcia moskiewskiego Iwana III. Większość czasu Aleksander spędzał na Litwie, rządy w Polsce powierzając senatorom i bratu, kardynałowi Fryderykowi. Opozycja szlachecka zmusiła króla do ograniczenia praw możnowładztwa i doprowadziła do uchwalenia na sejmie radomskim 1505 r. konstytucji nihil novi („nic nowego”, czyli „nic o nas bez nas”), dającej przewagę szlacheckiej Izbie Poselskiej nad Senatem i królem. W owym czasie kanclerz Jan Łaski opracował zbiór praw, statutów i przywilejów, zwany Statutem Łaskiego, zatwierdzony na tymże sejmie. Aleksander zmarł bezpotomnie w Wilnie w 1506 r.; pochowano go w katedrze wileńskiej. Marta Męclewska